1. Odpowiedzialność odszkodowawcza za błąd medyczny

Kilka miesięcy temu w mediach wrzało na temat odszkodowania oraz zadośćuczynienia przyznanego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 16 grudnia 2014 r. (sygn. akt VI ACa 283/13) poszkodowanej kobiecie w związku z tragicznym w skutkach błędem czy raczej serią błędów medycznych, popełnionych w jednym z Warszawskich szpitali. Emocje niewątpliwie wzbudza kwota przyznanych świadczeń, jak też rozległość dolegliwości, z którymi zmagać się musi poszkodowana pacjentka. Odpowiednia wysokość zadośćuczynienia i odszkodowania ustalona w oparciu o rozmiar wyrządzonej szkody oraz jej skutki, również te długofalowe, to niezwykle istotne kwestie w przypadku podobnych spraw. Zadośćuczynienie ma bowiem rekompensować doznaną krzywdę i cierpienie, a odszkodowanie stanowić ekwiwalent poniesionych wydatków oraz strat związanych z niemożnością zarobkowania na poziomie tożsamym z tym, który trwał przed wydarzeniem wywołującym odpowiedzialność odszkodowawczą. Nie można jednak zapomnieć, że równie istotne, a może i najważniejsze jest ustalenie kto ową odpowiedzialność ponosi. Na gruncie wspomnianej sprawy utrwalono przekonanie, że na podstawie art. 430 k.c. za niezgodne z prawem i zawinione czyny pracowników odpowiada zgodnie z reżimem odpowiedzialności za cudze działanie (w rezultacie pozostawania tych podmiotów w szczególnym związku), co do zasady, szpital jako pracodawca. Jak zreferował Sąd Apelacyjny w Warszawie: „Związek ten definiowany jest przez ustawę jako powierzenie na własny rachunek czynności osobie, podlegającej przy wykonywaniu tej czynności kierownictwu powierzającego oraz obowiązkowi stosowania się do jego wskazówek. Jeżeli osoba taka z winy swojej wyrządzi innemu szkodę, odpowiedzialność za tę szkodę ponosi podmiot powierzający wykonanie czynności.”, co ważne również w przypadku znaczącej swobody przy wykonywaniu danego zadania. W przedmiotowym orzeczeniu podkreślono również, że „tzw. dowód prima facie oparty na konstrukcji domniemań faktycznych (art. 231 k.p.c.) zwalnia stronę ponoszącą ciężar dowodu od żmudnego wykazania wszystkich etapów związku przyczynowego między pierwotnym zdarzeniem sprawczym a szkodą”. Nie bez znaczenia jest oczywiście wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia związku pomiędzy pierwszym a kolejnymi zdarzeniami sprawczymi. Jednak brak obowiązku skrupulatnego wykazywania kolejnych powiązań (co nierzadko wiąże się z powoływaniem wielu opinii biegłych) ma niebagatelne znaczenie z punktu widzenia skrócenia czasu trwania postępowania w sprawie odszkodowawczej. Pozwala też na nieznaczne, choć konieczne uprzywilejowanie poszkodowanego względem ponoszącego odpowiedzialność odszkodowawczą, a więc w większości przypadków wobec zakładu ubezpieczeniowego, który to jest podmiotem profesjonalnym, często szukającym możliwości uniknięcia wypłacania należnego zadośćuczynienia czy odszkodowania.  

2. Zadośćuczynienie i odszkodowanie za błędy medyczne

  Pobyt w placówkach ochrony zdrowia z pewnością wiąże się z dużym stresem i nie należy do przyjemności. Szczególnie istotne jest, aby leczenie odbywało się szybko i skuteczne. Oprócz stresu  związanego z samym pobytem w szpitalu, dodatkowych zmartwień mogą nam przysporzyć również błędy medyczne, o których  coraz częściej słyszymy. Czy z uwagi na popełnione przez personel medyczny błędy możemy dochodzić swoich praw i żądać odszkodowania lub zadośćuczynienia? Oczywiście, że tak!   CO TO JEST BŁĄD MEDYCZNY? Prawo cywilne określa błąd medyczny jako postępowanie sprzeczne z zasadami wiedzy i nauki medycznej w zakresie dla lekarza dostępnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1955 r., (sygn. akt IV CR 39/54; OSN 1957/7). Tak więc z przytoczonego wyroku można wywnioskować, że błąd medyczny to nieumyślne działanie, zaniedbanie lub zaniechanie lekarza, dentysty, pielęgniarki, położnej lub innej osoby wykonującej zawód medyczny, które powodują powstanie szkody u pacjenta. RODZAJE BŁĘDÓW MEDYCZNYCH Możemy wyróżnić następujące rodzaje błędów medycznych: – błąd diagnostyczny – polega na niewłaściwym rozpoznaniu choroby pacjenta lub błędnej ocenie jego stanu zdrowia. Konsekwencją tego błędu może być pogorszenie się stanu chorego, destabilizacja zdrowia, a nawet jego śmierć. W wyniku postawienia błędnej diagnozy stosowane jest nieodpowiednie leczenie oraz podawane są leki, które mogą powodować rozstrój zdrowia pacjenta. Przykładem takiego błędu może być mylne zdiagnozowanie skręcenia stawu kolanowego, podczas gdy rzeczywisty problem stanowi zerwanie więzadła krzyżowego przedniego. Sąd Najwyższy w wyroku z 24 października 2013 roku  wskazał, że pojęcie „błędu w sztuce lekarskiej” odnosi się nie tylko do błędu terapeutycznego (błędu w leczeniu, w tym błędu operacyjnego), ale również do błędu diagnostycznego (zob. sygn. akt IV CSK 64/13). – błąd terapeutyczny – występuje w momencie, gdy choroba została zdiagnozowana właściwie, jednakże wybrano złą terapię leczenia. Pacjent otrzymuje leki, które nie skutkują poprawie jego zdrowia, bądź kierowany jest na zabieg, którego wykonanie nie jest adekwatne do jego schorzenia. Przykładem tego błędu może być podjęcie zabiegu pomimo przeciwwskazań. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 24 grudnia 1954 r. przyjął odpowiedzialność lekarza za zaniechanie zbadania całego organizmu pacjenta, przed operacją  (sygn. Akt: I C 1673/53). – błąd techniczny –  ma  miejsce wtedy gdy, dochodzi do uszczerbku na zdrowiu bądź nawet zgonu pacjenta w wyniku niewłaściwego postępowania osoby uczestniczącej w przeprowadzeniu operacji. Przykładem może być pozostawienie zamkniętego zaworu z tlenem przez anestezjologa podczas operacji, co skutkuje śmiercią pacjenta. – błąd rokowania – dochodzi do niego, gdy lekarz po postawieniu błędnej diagnozy poda choremu niewłaściwe dla niego rokowanie np. stwierdzenie czasowej niezdolności do pracy w sytuacji, gdy istnieją przesłanki do stwierdzenia trwałej niezdolności – błąd organizacyjny – pojawia się w momencie wadliwej organizacji pomocy medycznej, która powoduje dalsze negatywne następstwa. W orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 12 października 2006 r.  wskazano, że za błędy organizacyjne oraz zaniedbania personelu medycznego, a także za naruszenie standardów postępowania i procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, odpowiedzialność ponosi zakład opieki zdrowotnej – szpital. (sygn. akt I ACa 377/06) – błąd informacyjny – polega na zaniechaniu przekazania przez lekarza informacji określonych w art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 2 listopada 2005 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty  (Dz. U. Nr 226, poz. 1493 z poźn. zm.). Przepis ten stanowi, iż lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. W JAKI SPOSÓB MOŻEMY DOCHODZIĆ SWOICH PRAW ? Pierwszym krokiem do uzyskania świadczeń, które mają zrekompensować cierpienia związane z popełnionym błędem medycznym na naszej osobie jest zgromadzenie pełnej dokumentacji medycznej czyli m.in. pełną historię naszej choroby, wyniki wszelkich badań, obserwacji lekarzy, opisy wykonanych zabiegów czy też operacji. Warto również zbierać wszelkie rachunki, mogące poświadczyć wysokość kosztów poniesionych w wyniku błędu medycznego czyli np. koszty leków, badań jak również koszty dojazdów. Ponadto należy także ustalić czy działania personelu medycznego wypełniają znamiona błędu medycznego, a także kto powinien ponieść odpowiedzialność za ten błąd. Należy zapamiętać, że żądania o wypłatę zadośćuczynienia i odszkodowania, zgodnie z art. 4421 Kodeksu Cywilnego przedawniają się z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, czyli 10 lat od dnia popełnienia błędu medycznego POSTĘPOWANIE KARNE Osoba pokrzywdzona błędem medycznym może dochodzić swoich praw przed Sądem Karnym. Warto więc przyjrzeć się przepisom Kodeksu karnego, które normują czyny najczęściej występujące w  procesach karnych Art. 160 [Narażenie na niebezpieczeństwo]

• 2. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
• 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Na podstawie tego przepisu Sąd w procesie karnym bada, czy dany członek personelu medycznego jest odpowiedzialny za działanie lub zaniechanie, którego skutkiem jest narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Art. 155 [Nieumyślne spowodowanie śmierci]Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka,  podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci: 1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, 2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

• 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
• 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 5, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

• 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
• 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Na podstawie wyżej wymienionych przepisów, poszkodowany w wyniku działania bądź zaniechania personelu medycznego, może złożyć do właściwej jednostki prokuratury  zawiadomienie o możliwości  popełnienia przestępstwa. Należy zauważyć, że tak jak w procesie cywilnym, tak i w procesie karnym, można domagać się odszkodowania oraz zadośćuczynienia od osób odpowiedzialnych za błędy medyczne. Co więcej, wyrok Sądu Karnego, w którym członek personelu medycznego zostanie uznany za winnego popełnienia zarzuconego mu czynu, wiąże również sąd cywilny, w którym zamierzamy dochodzić odszkodowania za popełnione błędy medyczne. Pamiętać należy jednak, iż tego typu sprawy są zawiłe, dlatego też warto skorzystać z pomocy fachowców – prawników, zajmujących się zagadnieniami prawa medycznego. POSTĘPOWANIE PRZED SĄDEM CYWILNYM Następnym krokiem w celu uzyskania odszkodowania jest wytoczenie powództwa przeciwko podmiotowi leczniczemu, w którym doszło do błędu. Przy ustalaniu wysokości szkody bierze się pod uwagę wiele czynników. Przede wszystkim stopień i intensywność cierpień fizycznych i psychicznych jakich doznał pacjent, jego wiek i w jaki sposób błąd medyczny wpłynął i wpłynie na jego dalsze życie, pracę, poczucie własnej wartości czy też psychikę. Poszkodowany ma również prawo do zwrotu wszelkich kosztów poniesionych w związku z błędem medycznym m.in. na leki, dalsze leczenie, dojazdy do placówek medycznych, dodatkowych wizyt lekarskich i badań, stosowanie specjalistycznej diety, a nawet przygotowania do nowego zawodu. Postępowanie przed Sądem Cywilnym ma swoje wady i zalety, które warto znać zanim wdamy się w spór z placówką medyczną. Zaletą tego postępowania jest to, iż nie ma  wyznaczonej granicy wartości przedmiotu sporu, a co za tym idzie wysokości możliwego odszkodowania i zadośćuczynienia. W przypadku gdy błąd medyczny wywołuje poważny uszczerbek na naszym zdrowiu lub życiu, warto dochodzić swoich praw przed sądem cywilnym. Czas jest największą wadą postępowania przed Sądem Cywilnym, gdyż przy tego typu sprawach może on znacznie się wydłużać. Należy także pamiętać, iż postępowanie przed Sądem Cywilnym wiążę się z kosztami, między innymi z opłatą za wniesiony pozew. Ponadto, jeżeli w naszej sprawie osoba, która dopuściła się błędu medycznego została uznana za winną dokonania tego czynu, sąd cywilny rozstrzygnie w orzeczeniu końcowym koszty na naszą korzyść, a tym samym opłatę za wniesiony pozew zapłaci nam strona przegrywająca. POSTĘPOWANIE PRZED WOJEWÓDZKIMI KOMISJAMI DO SPRAW ORZEKANIA O ZDARZENIACH MEDYCZNYCH Alternatywnym sposobem uzyskania zadośćuczynienia i odszkodowania za doznane cierpienia, które powstały w wyniku błędu medycznego jest zgłoszenie sprawy do Wojewódzkiej Komisji do Spraw Orzekania o Zdarzeniach Medycznych. Wojewódzkie Komisje do Spraw Orzekania o Zdarzeniach Medycznych zostały wprowadzone ustawą  o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z 28 kwietnia 2011 r. Weszła ona w życie 1 stycznia 2012 r. i od tego też dnia, pacjenci poszkodowani błędami medycznymi, mają prawo domagać się odszkodowania bez konieczności przeprowadzania postępowania sądowego. Zgodnie z Art. 67c. tejże ustawy, wniosek o  ustalenie zdarzenia medycznego wnosi się w terminie 1 roku od dnia, w którym podmiot składający wniosek dowiedział się o  zakażeniu, uszkodzeniu ciała lub rozstroju zdrowia albo nastąpiła śmierć pacjenta, jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 3  lata od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie skutkujące zakażeniem, uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia albo śmiercią pacjenta. Opłata za złożony wniosek wynosi 200 zł. Komisja na rozpatrzenie sprawy i wydanie orzeczenia ma 4 miesiące. W momencie kiedy kompletny wniosek zostanie złożony do Komisji, następuje przekazanie wniosku do kierownika placówki medycznej, w której doszło do błędu medycznego, a także do jej ubezpieczyciela, w celu ustosunkowania się do niego.  Podmiot leczniczy ma miesiąc na ustosunkowanie się do wniosku złożonego do Komisji. Jeżeli w tym terminie placówka medyczna nie przedstawi swojego stanowiska, to uznaje się, iż przychyla się do wniosku, zarówno co do zasadności roszczeń jak i wysokości proponowanego odszkodowania i zadośćuczynienia. Po przeprowadzonym postępowaniu Komisja wydaje orzeczenie w formie pisemnej, w którym albo uznaje wniosek za zasadny albo go odrzuca. W sytuacji gdy dochodzi do  uprawomocnienia się orzeczenia, które jest korzystne dla pokrzywdzonego, ubezpieczyciel placówki medycznej, w której doszło do błędu medycznego,  jest związany orzeczeniem Komisji, a także jest zobowiązany do przedstawienia propozycji wysokości zadośćuczynienia i odszkodowania. Pokrzywdzony pacjent może tę propozycję przyjąć albo odrzucić. Należy zauważyć, iż w przypadku odrzucenia przez pokrzywdzonego propozycji ubezpieczyciela dotyczącej wysokości zadośćuczynienia i odszkodowania, pokrzywdzonemu nadal przysługuje możliwość skorzystania z drogi sądowej, aby uzyskać  rekompensatę w odpowiedniej wysokości za nasze cierpienia. Na uwadze należy mieć fakt, iż postępowanie przed Komisją  wiąże się z niższymi kosztami, a także Komisja wydaje rozstrzygnięcie w terminie krótszym aniżeli  Sąd. Jednakże należy pamiętać, że ustawa określiła górną granice świadczeń, o jakie poszkodowani mogą wnosić tj. 100.000 zł za spowodowanie rozstroju zdrowia i 300.000 zł, kiedy w wyniku zdarzenia medycznego nastąpiła śmierć pacjenta. Zawody medyczne obdarzone są tzw. zaufaniem publicznym. Korzystając z pomocy i specjalistycznej wiedzy pracowników medycznych, powierzamy im to co mamy najcenniejsze – zdrowie i życie. Proces leczenia sam w sobie związany jest często ze stresem, walką o lepsze jutro. Błędy popełnione przez osobę z personelu medycznego są w stanie odwrócić codzienne życie do góry nogami. Negatywne konsekwencje zdrowotne błędu potrafią silnie wpłynąć na nasze funkcjonowanie, ale również na stan psychiczny. Skutki błędów medycznych są dodatkowym utrapieniem dla pacjenta i często wpływają na jego dalsze życie. Warto walczyć o stosowne zadośćuczynienie i odszkodowanie, które choć nie zmniejszą cierpienia, pozwolą je zrekompensować, a także pokryć poniesione w związku ze zdarzeniem wydatki.