Jak słusznie zauważył Richard Ofshe: ,,skazanie niewłaściwej osoby jest jednym
z najgorszych błędów, jaki można popełnić – to tak, jakby chirurg amputował nie tę rękę.” *.
Jeśli chodzi o niesłuszne skazania w Polsce, w latach 2000-2019 prawomocnie zasądzone
odszkodowanie otrzymało 3872 osób, natomiast prawomocnie zasądzone zadośćuczynienie
w latach 2009-2019 otrzymało 2885 osób*.
W dzisiejszych czasach biorąc pod uwagę funkcjonowanie w demokratycznym państwie prawa,
zasadniczo przypadki niesłusznego skazania powinny nie istnieć, mimo to zwraca uwaga liczba
wypłaconych odszkodowań wynikająca ze statystyk.
Za źródła niesłusznego skazywania można uznać przede wszystkim błędną identyfikację przez
świadka, fałszywe samooskarżenie, jednotorowe prowadzenie postępowania, fałszywe dowody naukowe
oraz błędy oskarżenia, obrony i sądu. Odpowiedzią ustawodawcy na takie ewentualności jest art. 552 § 1
k.p.k., zgodnie z którym
oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania kasacji lub skargi nadzwyczajnej został
uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną
szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe
z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść.
W świetle § 2 powołanego przepisu, stosuje się go także, jeżeli po uchyleniu skazującego orzeczenia
postępowanie umorzono wskutek okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym
postępowaniu.
Jak już wyżej wskazano, aby móc ubiegać się o odszkodowanie za niesłuszne skazanie musi dojść
do prawomocnego skazania, przez które oskarżony rozpocznie wykonywanie orzeczonej kary. Tym
samym skazanie na karę z jej warunkowym zawieszeniem nie będzie argumentem do żądania
odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Następnie wyrok musi
zostać zmieniony na uniewinniający lub orzekający karę łagodniejszą i nie będzie tu chodziło tylko o
niższy wymiar kary, ale też o zmianę na karę łagodniejszego rodzaju. W omawianym paragrafie drugim
przewidziano uprawnienia
w wypadku umorzenia postępowania na skutek uwzględnienia pominiętych we wcześniejszym
postępowaniu okoliczności. Chodzi tu o sytuację, kiedy nie uwzględniono istniejących już okoliczności,
które powinny zostać uwzględnione i w konsekwencji doprowadzić do umorzenia postępowania.
Przy spełnieniu wszystkich wskazanych wyżej przesłanek, oczyszczonemu z zarzutów służy od
Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.
Dochodzenie tego odszkodowania ma służyć naprawieniu poniesionej szkody rozumianej jako
faktycznie poniesiona strata oraz utracone korzyści. Odszkodowanie ma wyrównać stan majątkowy
poszkodowanego do poziomu w jakim znajdowałby się, gdyby nie niesłuszne skazanie.
Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę ma charakter odszkodowania za szkodę niematerialną, na
którą składają się negatywne przeżycia osoby niesłusznie skazanej.
Na wysokość odszkodowania wpływa wiele czynników, między innymi czas izolacji, ale też okoliczności
związane bezpośrednio z osobą niesłusznie skazaną, takie jak jej wiek, stan zdrowia i status zawodowy.
,,Wycena” okresu spędzonego w więzieniu nie jest dla sądu łatwym zadaniem, jednak warto
podnieść wszelkie okoliczności świadczące o wielkości doznanej krzywdy. Warto przy tym zaznaczyć, że
żadna z rzeczy materialnych nie zrekompensuje niesłusznie skazanej osobie chwil spędzonych na
wolności, z najbliższą rodziną, czy też utraty zdrowia związanej z traumą przebywania w zamknięciu
będąc niewinnym.
* Richard A Leo Przesłuchanie policyjne i amerykańska sprawiedliwość s. 237
* https://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-wieloletnie/ (dostęp: 02.12.2020 r.)
